Βαλτοχελώνα: ο ντροπαλός κάτοικος των γλυκών νερών της Ελλάδας

H βαλτοχελώνα (Emys orbicularis) είναι ένα από τα δύο είδη χελωνών των γλυκών νερών που εξαπλώνονται στην Ελλάδα. Η μορφολογία των χελωνών του γλυκού νερού είναι «ενδιάμεση» μεταξύ των θαλάσσιων χελωνών και αυτών της ξηράς, καθώς το καβούκι τους είναι πεπλατυσμένο με υδροδυναμικό σχήμα (σαν των θαλάσσιων χελωνών) ενώ τα άκρα τους είναι σχετικά κοντά και διακρίνονται τα δάκτυλα (σαν των χελωνών της ξηράς) αλλά συνήθως ενώνονται με νηκτική μεμβράνη που τους βοηθά στην κολύμβηση.

Το κοινό όνομά της (βαλτοχελώνα) περιγράφει τηνπροτίμησή της σε νερά με χαμηλή ροή, σε αντίθεση με την ποταμοχελώνα. Το πρώτο συνθετικό του επιστημονικού λατινικού ονόματος προέρχεται από την ελληνική λέξη έμυς που χρησιμοποιούταν για τις χελώνες των γλυκών νερών, ενώ το δεύτερο συνθετικό προέρχεται από τη λατινική λέξη orbiculus (=μικρός κύκλος), περιγράφοντας το στρογγυλωπό σχήμα του χελύου.

Η βαλτοχελώνα είναι μια μικρή χερσαία χελώνα -παρόμοιου μεγέθους με το άλλο είδος που εξαπλώνεται στην Ελλάδα, την ποταμοχελώνα- με το καβούκι της να φτάνει σχεδόν το μήκος των 25 εκατοστών, με τα θηλυκά άτομα να είναι πιο μεγαλόσωμα από τα αρσενικά. Το καβούκι είναι ωοειδές σε κάτοψη, σφαιρικό πλατυσμένο, με το πρόσθιο τμήμα να είναι πλατύτερο από το οπίσθιο.

Το καβούκι έχει χρώμα σκούρο γκρίζο/μαύρο με πολυάριθμα κίτρινα στίγματα ραχιαία (χέλυο) και κιτρινωπό με πολυάριθμες κίτρινα στίγματα κοιλιακά (πλάστρο), ενώ κίτρινα στίγματα υπάρχουν και στα πλάγια του κεφαλιού, στο ραχιαίο τμήμα του κεφαλιού και στα άκρα.

Απαντάται σε νερά με χαμηλή ροή και συνήθως πυκνή βλάστηση, όμως βρίσκεται και σε υδατοσυλλογές που έχουν δημιουργηθεί από τον άνθρωπο (φράγματα, κανάλια, κ.λπ.). Είναι ημερόβιο είδος και τους ψυχρούς μήνες πέφτει σε νάρκη εκτός από τις ζεστότερες νότιο και νησιωτικές περιοχές που δραστηριοποιείται όλο το χρόνο. Τρέφεται με ασπόνδυλα, ψάρια, γυρίνους αμφιβίων και φυτική ύλη.

Η προστασία της βαλτοχελώνας σε εθνικό, κοινοτικό και ευρωπαϊκό επίπεδο είναι ιδιαίτερα «ισχυρή» καθώς περιλαμβάνεται στους καταλόγους συμβάσεων και νόμων ενώ αποτελεί «Είδος Προτεραιότητας» για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι άμεσες απειλές στους πληθυσμούς της σχετίζονται με την πρακτική της συλλογής ατόμων για κατοικίδια και ιδιωτικές ερπετολογικές συλλογές του εξωτερικού, ενώ σε περιπτώσεις πυρκαγιάς όπως αυτές των τελευταίων χρόνων στον υγρότοπο του Μουστού καίγονται -αδυνατώντας να διαφύγουν- μεγάλο αριθμοί ατόμων. Οι έμμεσες πιέσεις που υφίσταται έχουν να κάνουν με την συρρίκνωση και υποβάθμισή των υγροτοπικών βιοτόπων που διαβιεί, την υποβάθμιση της ποιότητας των γλυκών υδάτων και τη μείωση του αριθμού των ειδών που χρησιμοποιεί ως θηράματα σε αυτά, και τη συνεχή απώλεια της φυσικότητας του περιβάλλοντος που κατακερματίζει τους κατάλληλους βιοτόπους.

Οι θερμοί μήνες αποτελούν την καταλληλότερη περίοδο για την παρατήρηση της βαλτοχελώνας στην προστατευόμενη περιοχή του Φορέα Διαχείρισης όρους Πάρνωνα και υγροτόπου Μουστού. Η ντροπαλή και επιφυλακτική φύση της θα την κάνει να αποσυρθεί ταχύτατα και να καταδυθεί στο νερό αμέσως μόλις αντιληφθεί κάθε «ύποπτη» κίνηση προσέγγισής της, ενώ από μακριά με τη χρήση κυαλιών ο παρατηρητής θα παρατηρήσει άτομα της βαλτοχελώνας να λιάζονται στις όχθες της λίμνης ή πάνω σε πεσμένους κορμούς, θερμορρυθμίζοντας όπως και οι υπόλοιποι συγγενείς τους: τα ερπετά.